საახალწლო ტრადიციები ფშავ-ხევსურეთში

ძველი ხევსურული ჩვეულებით მეკვლეეები ახალწლის ღამეს ხატში თეთრად ათენებდნენ. გათენებულზე კი სამეკვლო ოჯახებში წასასვლელად ემზადებოდნენ. ვახშამად ჰქონდათ ხინკალი ან კეცეული. საახალწლოდ იმდენ პურს აცხობდნენ, რამდენი წევრიც იყო ოჯახში. დიასახლისი მიცვალებულისათვის „დასდებდა სახელს“, იტყოდა შენდობას, დადგამდა ტაბლას, დაჭრიდა კეცეულებს, ჯამებით ჩადგამდა ერბოს, ტაბლას მთელი ოჯახი შემოუსხდებოდა და იწყებოდა ლხინი. ფშავში ახალ წელს ახალი სამოსით ეგებებოდნენ, ოჯახის დასუფთავებას ადრიანად იწყებდნენ, რომ უსუფთაობა არ დაკვებებოდათ. წინა დღეს აცხობდნენ „ბედისკვერას“. ამზადებდნენ ქადებს, თაფლს, ერბოში არეულს, თხილს, კაკალსა და სხვა ხილეულს, ხინკალსა და მწვადებს. მეკვლედ ირჩევდნენ კეთილ და ხალხისათვის სასარგებლოადამიანს. დახვდებოდნენ კარების ზღურბლთან და მისცემდნენ ხელში „ბედისკვერას“, რომელსაც მეკვლე სახლში სამჯერ შეაგორებდა. თუ პირქვე დაეცემოდა, კარგის ნიშნად მიიჩნევდნენ, ხოლო თუ გულაღმა - ავის ნიშნად. ამის შემდეგ მეკვლე სახლში შედიოდა დაილოცებოდა შემდეგი სიტყვებით: „შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი, ფეხი ჩემი - კვალი ანგელოზისა, შეგეწიოთ ჩვენი ანგელოზები, გიცავდეთ და გფარავდეთ, დაესწარით მრავალ ახალწელს მშვიდობით და სიხარულით“. ამოიღებდა ჯიბიდან შაქრის ნატეხს ან ვაშლის ნაჭრებს და ოჯახის წევრებს ჩამოურიგებდა, თან ეტყოდა: „ასე ტკვილად დამიბერდითო“. მეკვლის მისვლამდე ერთმანეთთან არავინ მიდიოდა. შემდეგ მიიწვევდნენ ხევის ბერს ან მის თანაშემწეს და დაკლავდნენ „სამღთოს“ (ცხვარს ან ხარს). მიიწვევდნენ მეზობლებსაც, მოხარშავდნენ ხინკალს, ხორცს და შეწვავდნენ მწვადებს. ხევსურები ახალ წელს "წელწადს" უწოდებენ და მას დიდი სამზადისით ეგებებიან. ოჯახებში საახალწლო არაყს ხდიან, ხატში დასტურები ლუდს ხარშავენ. დიასახლისი საახალწლო კვერებს აცხობს. ყველაზე დიდი სამეკვლეო კვერია, რომელზედაც გამოსახულია ჯვარი, კაცი, სახნისი, ხარი, ძროხა, ცხენი, ქერის თავთავი და სხვა. სამეკვლეო კვერს გამოცხობის დროს უცქერიან და, რომელი გამოსახულებაც აიწევს, იმ წელიწადს ის იქნება მრავალი და დოვლათიანი. შემდეგ დიასახლისი ოჯახის ყველა წევრისათვის აცხობს ბედისკვერებს: თითოეულს თავისი ნიშანი აზის და გამოცხობის დროს, ვისიც აფუვდება, ისბედიანი და ყისმათიანი იქნებაო. ახალ წელიწადს მამაკაცები ხატში იკრიბებიან და აქ ხატის დარბაზში დროს სმასა და მოლხენაში ატარებენ. მამლის პირველი ყივილისას დიასახლისი დგება, ჯალაბს ნაყრად (საგზლად) ხმიადს გამოუცხობს, ხონჩაზე დადებს და მას კერის პირზე მიდგამს, გარშემო თაფლ-ერბოიან ჯამებს შემოუმწკრივებს. ოჯახიდან ერთი წყალზე წავა, თან "ნაყრს" - ყველს და პურს წაიღებს. იქ წყალში ჩააგდებს და სამჯერ იტყვის: "წყალო, ნაყრი მოგიტანე, ბედი გამომაყოლეო." ამ წყალსაც დიასახლისი სუფრასთან მიდგამს, სუფრას სახელს შესდებს და დაილოცება. ამის შემდეგ ოჯახის წევრებს თაფლს და ხილს შეაჭმევს, "დააბერებს" დაერთმანეთს ეტყვიან: "ეგრემც ტკბილად დამიბერდიო". გადმოიღებენ ხმიადებს, წვნიან ჯამებს და საუზმობენ. ოჯახი უცდის წინა ღამეს ხატში წასული ღამისმთევლების გამობრუნებას, მეკვლეს შემოსვლას და ოჯახიდან არავინ გადის. დიასახლისი ქვაბსჩამოჰკიდებს და ხინკლის კეთებას შეუდგებიან.